نویسنده: بسام عطیة فرج
مترجم: عبدالغنی براهویی
(1) تعمق و تأمل در آیات و احادیثی که در مورد فضیلت شب زندهداری هستند، نیز شناخت درجات و ثوابی که خداوند برای شب زندهداران در نظر گرفته است، تا در قلب انسان علاقه و شوق ایجاد شود و محرکی برای نفس انسان جهت به دست آوردن فضیلت و ثواب بیشتر باشد.
(2) تفکر دربارهی آخرت و صحنههای وحشتناک آن و تدبر در مورد آتش سوزان جهنم و گرفتاریهای آن، بدون شک هر کسی این عمل را انجام دهد، خواب از چشمانش خواهد پرید و از خوف جهنم و گرفتاریهای روز محشر هراسان خواهد شد. طاووس (رض) میگوید: «بدون تردید یاد جهنم ربایندهی خواب از چشم عابدان است.»
(3) هر کسی که دیدار و ملاقات خدا را دوست داشته باشد، خداوند هم دیدار و ملاقات او را دوست خواهد داشت و هر کسی دیدار خدا را نپسندد خداوند هم دیدار او را نمی پسندد. چرا که مؤمن می داند هرگاه در پیشگاه خداوند بایستد و مشغول تلاوت قرآن و ترتیل آیات آن شود، در حقیقت با خواندن هر حرفی با خدایش گفت و گو و مناجات و نیایش می کند. بنابراین قیام در تاریکیهای شب برای او پسندیده و لذتبخش خواهد بود و از این گفت و گو و مناجات لذت می برد و آرامش و طمأنینه در قلبش ایجاد میشود، چرا که تنها ذکر خدا آرام بخش دلهاست.
(4) لازم است از ارتکاب گناه در روز، دوری جوید، زیرا نیکی به سوی نیکی فرا می خواند و بدی، بدی را فرا می خواند و انجام اندکی از خیر یا شر، منجر به بیشتر شدن آنها میشود. ثوری می گوید: «مدت پنج ماه به سبب گناهی که مرتکب شده بودم از شب زندهداری محروم گشتم.»
یک نفر به حسن بصری گفت: «ای ابوسعید، من با صحت و تندرستی کامل می خوابم و در ضمن دوست دارم که شب جهت قیام بیدار شوم و وسایل وضو را هم آماده میکنم، ولی بیدار نمیشوم، علت این امر چیست؟ فرمود: گناهانت تو را بسته اند.»
(5) در خوردن و آشامیدن زیاده روی نکند، چرا که زیاده روی در مصرف آنها باعث کثرت خواب میشود و در نتیجه قیام و شب زندهداری بر او مشکل خواهد شد. از این جهت کهبعضی از بزرگان به مریدان خود چنین سفارش کرده اند که زیاد نخورید تا زیاد ننوشید و زیاد نخوابید، تا هنگام مرگ زیاد حسرت نخورید.
(6) عدم انجام کارهای طاقت فرسا، زیرا این عمل خواب آور است.
(7) عدم عشق ورزی به زرق و برق دنیوی، زیرا قلبی که به دنیا وابسته باشد همیشه در فکر و اندیشهی دنیاست، و از بهشت و نعمتهای آن غافل میشود. چون انسانی که به دنیا دلبسته است، هر چند به نماز شب بپردازد، باز هم نمیتواند به نحو احسن و مطلوب تدبر کند، بلکه تنها به چیزی می اندیشد که قلبش را مشغول کرده است.
(8) مواظبت بر خواب روزانه [قیلوله]، چرا که این خواب سنت است و انسان را برای شب زندهداری یاری می کند.[1]
اسرار و فواید شب زندهداری
امام شهید حسن البناء (رح) طی سخنانی دعوتگران را به رازی بزرگ متوجه میکند. این راز استمرار آنان را در دعوت و قیامشان را به انجام وظیفه تقویت میکند. خطاب به آنان می گوید: «دقائق اللّیل غالیة فلا ترخصوها بالغفلة» «لحظات شب، گران بها و پر ارزش اند، سعی کنید آنها را به بهای ارزان غفلت نفروشید.»[2]
برخی از اسرار و فواید شب زندهداری عبارتند از:
(1) کسب تقرب و نزدیکی به خدا، زیرا در شب روابط و تعلقات دنیوی از دل بریده میشوند، چون شب آرامش بخش و سرشار از سکوت و خموشی است. هنگامی که مسلمانی به زمزمه و تلاوت کتاب ملکوتی خداوند می پردازد، با روحش به سوی درجات و مقامات بلند روحانی و معنوی به پرواز درمی آید و در قلبش چنان شفافیت و نورانیتی پدید میآید که تدبر و تفکر در معنای آیات قرآنی را برایش سهل و آسان میکند: ﴿ أَفَلَا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ﴾[3] « آیا درباره قرآن نمیاندیشند (و مطالب و نکات آن را بررسی و وارسی نمیکنند ؟) یا این که بر دلهائی قفلهای ویژهای زدهاند ؟ ». آن وقت است که قفلهای قلوب میشکند و در پیشگاه خداوند شفاف و پیراسته میشود.
(2) قیام و شب زندهداری به مسلمانان صبر و شکیبایی می آموزد، خداوند در قرآن میفرماید: ﴿وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ الَّذِینَ یظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَیهِ رَاجِعُونَ ﴾[4] « و از شکیبائی (و واداشتن نفس بر آنچه دوست ندارد، از جمله روزه) و نماز (که دل را پاکیزه و انسان را از گناهان و پلیدیها به دور میدارد) یاری جوئید، و نماز سخت دشوار و گران است مگر برای فروتنان (دوستدار طاعت و عبادت). آن کسانی که به یقین میدانند خدای خویش را (پس از دوباره زنده شدن) ملاقات خواهند کرد، و این که ایشان به سوی او باز خواهند گشت (تا حساب و کتاب پس بدهند و پاداش و پادافره خود را دریافت دارند) ».
در این آیه و آیات دیگر خداوند صبر را با نماز مقارن کرده است، آن هم بدین سبب که نماز بهترین یاور بر صبر و شکیبایی است. به راستی که دعوتگر در مسیر دعوت نیازمند صبر و شکیبایی فراوانی است. چرا که راه و مسیر دعوت آکنده از مشکلات و ناهمواریهاست و در برابر این مشکلات و مصیبتها هیچ کس نمیتواند صبر کند، جز آن کسی که در مدرسهی شبانه، عبادت و دعا و نیایش کرده و در تاریکیهای شب به ناله و زاری پرداخته است و از نظر روحی و معنوی پرورش یافته باشد، چرا که انسان مؤمن آماده است تا در راه خدا تمام مشکلات و مصیبتها را با عزم و ارادهی پولادین و با جدیت و شهامت تمام، پذیرا شود و هیچ وقت سستی و رخوت و یأس و ناامیدی را به قلب خود راه ندهد و در راه خدا قدمهای استوار و محکم بردارد و جهت پیشبرد اهداف اسلامی و نیل به آن، با شجاعت و عزت نفس و با این باور که نتیجهی آن، یا نصرت و پیروزی است و یا شهادت در راه خدا که عالیترین آرزوی مسلمان است، پیش برود.
(3) این آیه نشان می دهد که فرد نمازگزار، شکیبا، فروتن و متواضع است؛ در حالی که قلب او آکنده از امید به رحمت خداوندی است، به نماز روی می آورد؛ اما دیگران در حالی که به نماز روی می آورند که انگار بار سنگینی بر دوش آنان نهاده می شود و مثل خروس و ماکیان با عجله به زمین نوک میزنند؛ این هم بدان جهت است که چنین فردی از لذت و خشوع نهفته در نماز محروم و بی بهره بوده است. نماز در نظر این افراد حرکات و سکنات خشکی است که هیچ گونه معنا و مفهومی ندارد.
(4) فایدهی دیگری که در نماز شب نهفته است این که روح تعاون و همیاری و امر به معروف و نهی از منکر را در انسان تحریک و تقویت میکند. چون کسی که در بیدار کردن همسر و نزدیکان خود حساس باشد و برای کسب این خصلت تمرین و ممارست کند، بدون شک این امر، خود به عنوان سرشت و خصلت در تمام شئون و کارهایش در میآید، از این لحاظ است که فایده و سودش به دیگران هم منتقل و خود او هم در همه جا به عنوان یک مبلغ و دعوتگر اسلام مطرح میشود، زیرا خویشان و نزدیکان اولین کسانی بودند که خداوند رسول الله (ص) را به دعوت آنان دستور داده است.
(5) شب زندهداری انسان را از ارتکاب گناه حفظ میکند، چرا که: الف- دعوتگر نیازمندترین انسان به تقوا و اخلاص است و باید در نظر پروردگار پاک و پیراسته باشد. خداوند می فرماید:
﴿ یا أَیهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتاً عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴾[5] « ای مؤمنان ! چرا سخنی (به دیگران) میگوئید که خودتان برابر آن عمل نمیکنید ؟ اگر سخنی را بگوئید و خودتان برابر آن عمل نکنید، موجب کینه و خشم عظیم خدا میگردد ».
ب- باید در دید دعوت شوندگان پاک و برای آنان الگو باشد تا به دعوتش بیشتر روی آورند و با کردار و افعال خود ترجمان گفتهها و نمایانگر حسن نیاتش باشد.
(6) شب زندهداری صحت و تندرستی جسم را تقویت می کند: حق، پیروان و مریدان نیرومند و تنومندی می طلبد، خداوند می فرماید:
﴿ وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ ﴾[6]
پیامبر اسلام (ص) هم می فرماید:
(المؤمن القویّ خیر و احبّ الی الله من المؤمن الضّعیف)[7] « در نزد خدا، مؤمن توانمند از مؤمن ضعیف و ناتوان بهتر و دوست داشتنی تر است.»
ارجاعات و منابع:
۱- رسول الله (ص) می فرماید: «قیلوا فإن الشیاطین لا تقیل» «قیلوله کنید زیرا که شیطان قیلوله نمی کند.» این حدیث را طبرانی در «الاوسط» و ابونعیم در «الطلب» از طریق انس روایت کرده اند. آلبانی نیز در سلسلهی الاحادیث الصحیحة، شماره 1647 و صحیح الجامع الصغیر، شماره 4431 آن را حسن دانسته است.
۲ – مجلة الدعوة، شماره 63، به نقل از الرقائق.
۳ – محمد / 24.
٤ – بقره / 45.
٥ – صف/ 2- 3
٦ –انفال/ 60.
٧ – به روایت مسلم، کتاب القدر، 34. نیز ابن ماجه، المقدمه. 1. احمد (بن حنبل) نیز اسن حدیث را روایت کرده است2/ 366 – 370.
نظرات